Saturday, October 01, 2016

Israel Prime Minister Hlun (Shimon Peres) an vuiruangmang cang ai!

Shimon Peres cu hodah asi? – Kum 93 asi mi Sept 28,16 ni ah a nunnak a liam mi Israel ram hruaitu hlun Shimon Peres hi a tuanbia thei tlak asi. 1948 ah Israel ram ser nak ah an hruaitu asi mi David Ben-Gurion (Israel’s founding father) tluk in Israel mi nih an ttihzah mi le an hmaizah mi pa asi ti khawh asi. Amah hi Israel ram foreign minister, prime minister le president a rak ttuan mi asi. Vawlei in a nunnak a van liam ruangmang tik ah Israel mi lawng siloin vawleicung hruaitu tampi a pumh hna i ngaihchiatnak le an sianlo nak an langh ter cio i vawleicung thawngpang cahmai ah Peres kong lawng te asi. Shimon Peres konglam tawi cu hitin asi: Amah hi 1923 ah a tu Republic of Belarus ah khin a rak chuak, cu lio ahcun Republic of Belarus cu Poland ram chung ah a rak um mi asi. A hngakchiat te in a nu le pa nih Britain nih an uk mi Palestine ram ah an rak pem pi, cucaah Hitler nih Judah mi 6 million thahnak Holocaust in an rak luat. An chungkhar in Israel ram Tel Aviv khua ah khua an sa i a no lio tein politics ah biatak in a rak cawlcang. Politics chung ah biatak in a van ipeih in rianrang ngai in a rian a kai tluahmah. Kum 29 asi ah Israel ramkhel rian ah min langsar asi lawng siloin vawleicung ramkhel tiluan pi ah min langsar ah a van i chuah. 

1956 ah Director- General of the Ministry of Defense a tleih lio ah David Ben-Gurion nih Suez-War kong ah France ah a thlah, France lawng siloin Britain zong isawm chih in Egypt cu an rak tuk i Egypt cu an tuk i Suez Canal le Sinai cu Egypt kut in an chuh tthan hna. 1967 Six-Day War lio ah Israel kha a pawngkam ram vialte nih an rak tuk lio ah Israel nih an rak tei hna nak ah siseh, a dang dang Israel ramkhel rian ah philh awk ttha lo in a rak cawlcang mi pa asi.

Peres hi charismatic leader asi i diplomatic ah pahrang a nei taktak mi a rak si. Diplomatic talent a ngeih mi kha France pawl sin ah a hman thiam i France pawl nih an nuclear fimthiam nak le technology kha Israel cu an cheuh hna i Israel nih nuclear program an rak thok. France ram in engineer thiamthiam, technician thiamthiam kha a tomtom in ai hruai hna i Israel nih nuclear tam pi an ser chuah khawh, nihin ahcun Israel nih a tlawm bik nuclear 80 bunh cia a ngei ti asi. France lawng hlah, Norway zong a rak sawm khawh ve caah Norway nih 1959 ah nuclear ser nak tii (heavy water D2O –ti sawhsawh asi loh) cu a rak ngalh ve hna. Cucaah micheu nih Shimon Peres um hlah sehlaw Israel nih hi zet nuclear zong an ngei men lai lo, West Bank zong khi Israel uk mi ah ai chuah hnga lo an ti phah. 

Shimon Peres hi Palestine le Israel kar buainak kong ah a phi kawl a rak izuam zuangzal mi asi i, ramdang vuanci a ttuan lio ah a tli tein Oslo Noway ah Palestine(PLO) pawl he tonnak an rak ngei lengmang i PLO he deihnak khuakhang tti ding in min a rak thu mi asi caah 1994 ah Israel General Rabin le PLO hruaitu Arafat tiin Nobel Peace Prize an rak pek hna.

OPEC ram nih hnatlak nak an tuah : OPEC hi vawleicung nizaan le datsi chuah bik nak ram pawl ram 14 in dirh mi bu asi i nizaan chuahnak le a man control nak kong ah dirh hnawh chan asi. Nai kum hrawng vawleicung zinaan man tlak tuk mi nih vawleicung sipuazi ningcang lo ngai in a tuah, a bik in zinaan chuahtu ram ko nih an tuar khun. Cu tik ah OPEC ram nih an ram cio zinaan chuah mi volume kha a brik van tleih deuh i van tthumh deuh kha zinaan man kai nak ding ah tawhfung cu a rak si ve. Nain an ram phaisa lut ding le mah cangngaikhawrh cio in an um ve hna caah hnatlak nak an tuah kho bal lo. 

Tik ah zinaan man cu a ttum chin lengmang, van tuak hmat uh, 2014 ah 1 barrel = 120 dollars hna a rak si mi kha dawh tukum thok hrawng ahcun 1 barrel = 37 dollars hna a van si tik ahcun zinaan chuah cu tithlet he ai lo cang, a man a um ti lo tik ah rampi phaisa lut a zor, rianttuan tu lahkhah an ipe kho ti lo, minung tamtuk rian in phuah an hau ti khin asi caah projects tamtuk an ngawl. Zinaan siangpahrang asi mi Saudi Arabia hmanh a awlok chong cang, an sipuazi a tla tluahmah, nain zinaan an chuah mi volume sawh a duh ve hoi loh, ai zuar khawh ning poah in zuar i tam deuh chuah hmanh an itim. 

Culakah caan sau tuk ramdang ah zinaan zuar kho loin a um mi Iran cu sanction an van phoih piak in ai zuar khawh ding poah in ka zuar lai, ka chuah thluahmah lai ti asi. Tik ah OPEC pawl lungtlin nak an tuah kho lo, USA le Russia nih tam deuhdeuh an chuah fawn tik ah zinaan cu man a ngei ti lo. Nain nai hrawng tein US zong nih a zinaan chuah mi a van zor ter deuh, tuzerh cawn nithum ni ah Algeria an OPEC ram pawl tonnak an van ngeih tik ah Iran zong nih zor ter deuh ding in ai timhlamh mi he zohchih in Saudi Arabia nih a herh ning in a chuah mi zor ter ve ding in a van chim tik ah OPEC nih hna tlak nak an van tuah khawh i OPEC nih zinaan nikhat an chuah mi chung ah 750000 barrel in zor ter ding in hnatlak nak an tuah, cucu OPEC ram nih nikhat ah 33,24 million barrels an chuah mi kha 32.5 million barrels ah an thumh lai ti nak asi. Cu thawngpang a van len bak in zinaan man cu vuk tiah a van kai I 1 barrel =40 dollars in 1 barrel= 49 dollars hrawng ah a van kai manh. 

Hitin duhsah in production an van tthumh ahcun duhsah ina kai ceomo kho i zinaan lei rianttuan mi ca zong ah thawngpang ttha deuh asi kho. Zinaan kong ka chim a tam cang le an simh men hna lai.:) Atu ka cawn mi ahhin Macroeconomics & Microeconomics analysis hi tam kaw zingzan bih le zoh cang ahcun ttial lo in ka um kho pah tawn loh. :) 
Malaysia vanlawng tla kong ah biafunnak: 2014 summer lio ah Amsterdam in Kuala Lumpur lei ah a zuang mi Malaysia Airlines MH17 cu Ukraine ram cung Russia bomh mi Ukraine tupung pawl umnak cung a zuan lio ah rocket in an rak kah i minung 298 nunnak a rak liam. Nederlands cozah a lung a rak fak tuk, Malaysia cozah zong vawleipi ah mihmai khap loin a herh tiang in hlathlai nak kan tuah lai ti a rak si ve. 

Netherlands cozah nih anmah lawng in hlathlai nak an tuah, a phi an hmuh ko. Nain zumhtlak dotla si khawh ding in ram tam pi fonh in hlathlai tu bu an ser i hlathlai nak an tuah. Cu hlathlai tu bu nih cun 27.09.16 ni ah biafunnak an tuah i MH17 kha Russia ser mi vanlawng kah nak BUK-missile 9M83 in kah mi asi. Vanlawng an kah hnu ah cu vanlawg kah nak thilri cu Russia ah an kal pi tthan tiin bia dongh nak an tuah. Hi hlathlaitu bu hi Netherlands, Australia, Belgium, Malaysia le Ukraine in thiamsang hna fonh in tuah mi asi.
 Sky News ttial ning ahcun hi hlathlai tu bu nih hin tette minung 200 an hal hna, video le hmanthlak ting 5 reng lo an zawt, cun telephone chonhnak 150000 tiang an kherhlai ti asi. Ram kip fonh hlathlai tu bu nih biafunnak an tuah mi le anmah Netherlands lawng nih an tuah mi hlathlai nak hi an hmuh mi a phi ai khat ko ti asi. Russia nih cun ai phisin len ve ko nain, biadik asi ko ahcun ai phisin kho thai te hnga maw?

Saya Sang Uk Ceu (Parku Pa), Norway

No comments:

Post a Comment