Wednesday, December 28, 2016

Vawlei lengah a ummi khuaruahhar thil pa(10) pawl:

Vawlei cungah nunnak timi arak um thok khan, minung hmaisa pawl nihcun vanlei zoh in Arfi pawl khi khuaruahhar, maksak an rak tit awn. Tuchun, tuni tiang zongah Astronomy, Mathematics le Physics , science leiah thiamnak aphunphun hmangin van i  aummi thilpawl khi fianh khawh an i zuam tawn. Asinain cuvialte thillak ah tlawmte bak lo cu an theifiang kho ngaingai rih lo cu asi hi! Culakah thieh an duhkhunmi cu: vawlei lenglei ahkhin minung dang(nunnak aneimi dang) an um ve hnga maw, asi loah um hnasehlaw khawika zawn ko ahkhin dah an um hnga heitibantuk pawl khi an si. Cubantukin anhawlmi ṭhenkhat pawl cu atanglei ahhin van zoh hnahnik usih: 

1.Dark Energy: Dark energy hi (universe) vawleicung pumpuluk khuaruahhar thilpawl lakah thilmakcem asi ṭheu laid ah! Khuika hmunpoh a um viar an zumh. Law of gravity ahcun thilngaimi galaxy clusters pawl nihhin mah le mah i hiipnak dat an nei cio caah an mah chungi ummi gravity(hiipnak tha) pawl nihcun a nakin atetuai deuhmi poh cu ahiip dih tawn hna. Asinain galaxy clusters pawl cu tlawmpal tete in an i hlat ziahmah vet hung. Achan cu, vawlei pumpi (universe) hi ciaomau tein ahiip lengmang ve, zeiruangah ti ahcun  Scientists pawl nih an chim ning ahcun theory of Dark Energy timi an chiah i cucu gravity(hiipnak tha) he airalchanh mi(opposite) cu arak si caah thil hrimhrim kha i hiip loin, adarh tuin adarhter hna. Mathametics calculations i alangh ningin aumtaktak asi ahcun Dark Energy hi (universe) vawlei pumpi tha(energy)hi 74% hranwg asi an zumh. Mahhi nihhin gravity atam lei alonh diam tinak asi. Gravity nak in alet in hiipnak tha acakdeuh ruangah vawlei pumpi cu cuthacahnak cun afan cuahmah tiah an zumh, asinain (prove)nak tette ngaingai a um lo caah thil khuaruahhar fianhkhawh lomi cu asi.

2.Ruins on Moon: Scientist pawl nihcun (Planet) ṭhenkhat ahkhin nun khawhnak hmun a umṭheu lai tiah zumhnak an ngei. Asinain, thlapa ahkhin nunnak aum kho taktak hnga maw ti hi biahalnak (Question)cu asi. Thlapa ahkhin hlan lio minung pawl nehnang um in chim asi, sihmanhsehlaw, cozah nih mipi theihah phuanzar an duh lo. Arau rih lo, scientist pawl nihcun Thlapaah ti (water),(ice) vur tibantuk hna an hmuh tikah cupawl cu thlapa achunglei deuhah a ummi si an zumh. Asinain, hipawl zong hi scientist ṭhenkhat pawl nihcun an zum lem lo, achan cu biaelnak ṭhalo lakte chuahkhawhnak biafang atlin  caah, mah zong hi chimfian khawh lomi thilmak lak i aitelmi cu arak si ve ṭhan.

3.White Holes: Technology ṭanchonak ruangah tuni ahcun Black Holes aum ti kan theih khawh cang. Milky Way galaxy le bangah khin cun black holes a um ṭheu lai dah tiah lunghrinnak an nei fawn. Khuaruahhar thil si ko hmanhsehlaw, Albert Einstein nihcun White holes zong a um tiah a chim ve fawn. White Hole nihcun pakpalawng lakin thil muihnelnei avan chuahter i cuthial avan phuhchuah mipawl cu olsamtein hmuhkhawh dingin zumhhmanh hnasehlaw tutiangah pakhat te zong hmuh chuahmi an nei kho rih lo. Pakhat tetal cu hmukhawh sisehlaw cu, cubantuk khuaruahhar thillak i pakhat tal cu theih khawh asi hnga. Cuticun an umnak lam zong fianh khawh asi hnga, Asinain tuni tiangah thilmak, khuaruahhar hmuhchuah khawh lomi, fianh khawh lomi lakah ai telmi asi ve ṭhiamṭhiam fawn.

4.UFO sightings by NASA Astronauts: Hi pawl hi aṭhat khawh cungin ṭha in (cawnpiak) train mipawl an si. Culak zong ahcun acheu le bang cu athiam khun mi scientist an si hna. Thil vialte te an theihthlu hlah maw ti ding tiang khin a fimmi an si hna. Major Gordon Cooper nihcun vawleipi voi 22 ahel hnuhnungbk nakah an Rocket thlalangawng tein a hmuh mi cu, thilhring, eng leipang asi mi nihcun amah lei van panh in asinain cuthil cu voikhat lo pi ah ai her diam i lo diamin hmundang ah azuang diam ṭhan. An zuannak Radar zong nihcun mah fiang ngai khin arak tlaihmanh/ arak zaihmanh/ arak thlak manh. Vawlei i an ṭum hnu i interview nak an nei, cu liao ah kha athil ahmuh mi kawnlam cu an hal, asinain, NASA officials pawl nih zatlangi phuan ding ngaingai cun rem an ti lo caah mah hi thil zong hi fiang le fai tein tuchun tuni tiang zongi theih khawh si rih lomi thilmak lakah ai telmi pakhat asi ve fawn.

5.Mars/Earth connection: Vawlei dang(planet) zongah nun khawh asi ko lai tiah an chim liaoah, kan mah kan solar system chung zong ahhin an um ṭheu lai ti zumh asi fawn. Conspiracy theorists tampi ahcun Mars-ah khin minung an tiin zumhnak zong an nei fawn. Hmanthlak dangdang alangh ning an zoh tikah Mars ahhin minung pawl rakkhuasaknak hmunhma dawhdang, nehnang(civilization) phunphai he ai lo ngaimi aum tiah an chim rih fawn. Cuhmanthlak pawl cu hmai pungsan, pyramid le thil dangdang an si hna. Cubakah Zawng(Ape) bantuk lung i aṭhut lio hmanthlak tibantuk zong ahmuh fawn ti asi. Scientists  pawl nih magnetic field a tlau hlanah Mars ahkhin tipi luang aum ṭheu lai tizongin zumhnak an nei fawn. Cuti asi ahcun Mars ahkhin minung an um kho hnga maw? An rak um cang hnga maw tibantuk belte cu biahal har le lehharsa ngaimi thil asi ko rih tuchun tuni tiang zong ah.

6.Dark Matter: Albert Einstein biahalnak: E=MC^2 hi equation ṭhabik lak i aitelmi asi. Asinain, van ahlatnakbik nak (space) ah avan hmantik ahcun, thilfello, ahman lomi(anomaly) aum tawn, Universe ahhin thiltak nei hi, mirang nih(matter) zeitluk tam dah aum hnga ti tahnak ah ahman tikahcun  Universe ah (matter) 4% lawng hmuh khawh asi. Adang teh khuika ah dah an um hna hnga? Mitampi  nihcun adang poh hi cu darkmatter an si lai tiah zumhnak an nei. Khuika hmunah dah cu darkmatter pawl cu an um? Khuika hmun poh hi thil hmuh khawh lo nak hmun poh cu an umnak asi. Asinain, Scientists pawl nihcun dark matter a um ngaingai le um lo hi research nak taktak an neih lo caah, mah hi thil zong khaurah thil laki aitel ve mi zong cu arak si ve ṭhiamṭhiam fawn.

7.Vawlei pumpi timi dang hi a um maw?: Mah hi i elnak(conteoversial arguments) chuah khawhnak ngai biafang asi zungzal tawn. Mah hi theory ahhin atu kan umnak vawleipi si loin adang zong ahhin an um len rih, cu universe vialte hna cu an mah te in laws le physic ciao in an control dih hna. Scientists tampi nih an chim ning ahcun hi  i elnak theory hi thilmak le biapipa ah an ruah lemlo caah an buaituk lem lo. Achan cu, evidence mualmal ṭha le fiangfai a um lo caah asi. Asianin, mah cu theory zumtu pawl zong nihcun aum caung lo tinak evidence zong aum ve hlei lo tiah ṭanfung khawhnak ah an hman ve fawn. Universe (vawlei pumpi vialte) kan helcikcek hnu lawngi theih khawh ding ko khi alo. Curuangah, mah hithil, theory ruahnak hi tongpa hlawnh i hlonh zong asi khawh ve fawn lo caah, khuaruahhar thilbak zong asi ve ko.

8.Vawlei dang (Other Earths): Arfi, Ni tibantuk pawl hi Arfi relcawklo laki ummi an si hna. Ni kan timi hi Arfi tho asi i, mah kan Ni hi vawlei pa(8) (cuhlanah pa 9 )nih a hel, cuka in kan thei khawh mi cu, Arfi dang zong nih heltu vawlei an nei cioa ṭheu lai dah tiah an zumh. Asinain, mah cu pawl chung ahcun nunnak ngaingai hi a um hnga maw ti belte cu khuaruahar le ruahhar cu asi ve. Kum 2000 thok khan, (extra solar) planets tamnawn nih hla ngaiin Arfi pawl cu an hel lulhmalh ciao ve hna ti an hmuh chuak. Cupawl lakah aṭhen pawl cu kan umnak vawleipi he ai lo ngaingai mi zong an um len hna tiah hmuh asi fawn. Planet Gliese 581d zongah hin ti aum kho tiah an zumh fawn. Khuasak khawhnak ding hmunah an zumh. Kum zakhat si maw aliam hnuah thiamnak a san chinchin lai caah fiangfaitein theihkhawh leh fianh khawh ding zong an beisei. Asinain, atu rih ahcun fianh khawh lomi caziin chungah khuamh asi ve.

9.Galaxies kan timi pawl khuika in rakmi dah an si hnga? : Science chirhchan zong in Arfi le Planet pawl an van chuahnak pawl hi arau rih lo cu i theih khawh mi an si. Atu ahcun, scientists pawl nihhin thilhme tham si loin thil lian tham thei dingin an i timh caah cu zong cu Glaxies  an van umnak chan zong arak si ṭheu lai dah? Glaxies pawl an i ṭhek zeizuai lem lo, umzia nei ngaiin hmun khat deuh in a ummi an si hna, cucu “super clusters) ti an si hna. Scientists pawl nihhin Glaxy phungsan fianhnak theories pahnih an neih. Apakhatnak cu big bang umnak in gass hleivuan pawl khan galaxies hi ai semchuak, cu hnuah planet ah ansemchuak ṭhan. Pahnihnak cu big bangin gas nih arfi le planet aser i, hiipnak(gravity) ruangah an zuang tawn.

10.Eagle Nebula: Khuaruahhar hmanthlak lakah chim lo khawh lomi cu Eagle Nebula hi asi. Mah hi hmanthlak ṭhatein kan zoh asi ahcun Arfi le gas hlawm in ai sermi mi ko khi alo. Asinain, hmanthlak cu CNN nih social midia ah avan pho chuah bak cun mipi nih theihfian duh ah an fawn thluahmah colh. Hmanthlak gas hlawm karlak ahcun hmai zuaimi an hmuh, hmanthlak rawng(color) cu ṭhatein an van adjust tik ahcun minung pungsan he ai lo ngaimi anganpi cu an hmuh. Scientists pawl zong nihcun mak tiin an khuaruah ahar cioa ve.

(This article was taken from Whats-app Group)
(Thartea)