Saturday, February 11, 2017

Rawlmeh-Ṭhing- Lumṭhan-Hnu i Ei-Ṭih nungmi-Paawl-(theih herh bak mi si)

Rawlmeh ṭhing vanlum duak i ei ṭhan hi thil awlsam ngai asi tawn; hlonh dingin le kan ui fawn. Asinain, ṭhenkhat kan rawlmeh pawl hi cu kan van lum, kan van sat ṭhan ah khin kan taksa hrangah thil ṭhalo tuur(toxic) arak si diam kho. Cubantuk rawlmeh vanlum ṭhan dingi ṭha lomi tiin (Times Of India Health Section) pawl nih vantar langh mipawl van zoh hna usih.

Pakhatnak : Alu
Alu mehṭhing kan van lum ṭhan tawn ahkhin avaitamin ṭhatnak (nutritional value)pawl a reemter dih tawn. Culawng si loin vurbawn/zikhetetta chungah lumsa control nak chung saudeuh chiah zong cu kan taksa caah ṭihnung asi kho; luakchuah le damlonak baakah tuur aitelmi rawl ah ai chuah kho fawn.

Pahnihnak : Buh
Buh (rice) zong hi ṭhatein kan chiah lo asi ahcun ṭih anung. Fangfak ahhin (spores) timi a um i; mah cucu zawtnak rungrul (bacteria) ah cang kho, kan chumhhmun zongah hin cu spores timi cu anung kho rih. Curuangah buh kan chumh hmincia mi siksa control-nak chungah kan chiah peng ahcun cu spores kan timi zawtnak hrik cu arak karh lai i, tuur-ah arak i ser fawn lai cutikah zeidah achuak kan ti ahcun chungthlet, pawfah, luakluak tbk...aphakter tawn.

Pathumnak : Arti
Arti chumh ciami kan van sat ṭhan tibantuk, kan van em ṭhan tibantuk caan ahkhin tuur-ah ai cang kho. Kan paw chung i arianṭuan ning abuaiter khawh. 

Palinak : Arsa
Arsa-ah hin Protein-dat atam, asinain, arsa ṭhing cu kan sat ṭhan asi ahcun protein-dat asi lo zawngin rian aṭuan caah kan pumlei rianṭuan ning (digestion) abuaiter khawh. Arsa ṭhing ei ṭhan na duh asi ahcun meiah satuk loin sau deuh in hrem ṭhan hnu ah ei hi aṭha. Meisatuk loin hrem ding asi fawn.

Pahnganak : Spinach
Thlaihnah hring dang bantuk ṭhiam ṭhiam in spinach ahhin (nitrate le iron) tampi a um; asinain, vanlum ṭhantikah mah hi nitrate pawl hi nitrate le cancer phakter khotu (carcinogen) timi ah a chuak diam kho.

Paruknak : Chiti
Grapeseed chiti, walnut chit, avocado chiti, hazelnut chiti le flaxseed chiti hi an smoke point niamte an si hna. Curuangah kan lumṭhan tikah khin arim athawlo duh ngai, hiruangah hin thil kionakah hman lo aṭha. Mahcucun, inn i kan rawlmeh athawtnak tuah tlampal tete tuin telh hi a ṭha deuh.

Pasarihnak : Turnip (Laiholh in ka thei loh)
Turnip timi le beets chung ahhin nitrates pawl an um. Curuangah aṭhing lumṭhan asi ahcun tuurah ai chuah tawn. Acung lei i kan chimmi turr kan van titikah khin i thihpitlak thihnak tuur taktak khi cu si loin kan taksa hrangah thilṭha lo, ṭihnung, harsatnak akan pe khotu pawl an si ti chimhduhnak asi bik.

Pariatnak : Pa (mushroom)
Pa (Mushroom) nihhin protein tampi aum; asinain, pa hi cu kan tuahni thengte ah eithlu ding aṭhing ei le lum lo aṭhabik. Kan van lumṭhan ahkhin asinak le an rianṭuan ning ai thleng diam, taksa caah ṭihnung ngaimi thil asi. Pa rawlmeh ṭhing na ei asi ahcun na pawpi lei rianṭuan ning abuaiter khawh; culawng si loin nan lunglei tiangin thil ṭhalo aphakter khawh fawn thilṭha lo ngai cu arak si hrim.

Pakuanak : Celery
Celery nih hin nitrate tampi apai. Curuangah vanlum, vansat ṭhan hnu cun taksa hrangah thilṭhalo achuah duh ngai; methemiglobinemia timi hi ṭihnung ngai mi asi fawn. Cucu, nitrates in kan thisen ah rianṭuan in  haemoglobin le iron he an i cawh tikah kan cell dam liomi ah Oxygen aken khawh ti lo caah ceih tibantuk(seizure) aphakter tawn thihnak tiangin aphakter khawh.