******CHUM (CLOUD)***HI PATHIAN NIH TAHCHUNHNAK AH ARAK HMAN*******

Van lei khi van zoh usih law, zeidah kan hmuh zungzal tawn kan ti asiah cun chum hi asi t’heu lai dah tiah ka ruah.  Chum hi zeitik caan zongah hin hmuh khawh in a um zungzal mi Pathian thilsiam pakhat asi. Zeitikcan poh zongah hin hmuh khawh dingin a um ve deuh zungzal i, a caan le chum a tam kan ti thulh, a caan le chum a um lo a tlawm kan ti tawn, asinain chum hmuh ding um loni taktak hi a um bal lem loh. Curuangah chum hi kan thil hmuh tambik pawl lak i ai talmi cu asi ve t’heu lai dah tiah ka zumh. Sihmanhsehlaw kan hmuh le kan theih tam bantuk hin CHUM thu le hla hi kan thei theng tuk lem rua lo in ka hmuh. CHUM sining le umtuzia sining cang zong hi theih t’hate cu arak si ve ngai, ziah tiah cun Bawipa Pathian zong nih chum nun le kan minung mizia, nunung ai lawh ning chimfiannak ah avan hmantikah cun kan van theih zong hi a t’ha ve hnga lo maw tiah ka thinlungah a van um i tampi ka van theih lo hmanhah tlampal te ka theih mi hnihchun te CHUM umtu ning le kan nun he ai lawh ning ka phak khawh tawk in chim khawh ka van i zuam ve lai: 

Chum hrim hrim  pawlhi boruak kih le lum nikhua um tuning

dinhmun ‘metrology’ leiin an chimning ahcun tikhu akhalmi si maw, chemical lei khu boruak a chambang mi kan vawlei cunglei i um tiin an chim fiang tawn. Hinih hin a fiang ter kho tawk maw cu ka thei ve bak lo, Asinain “metrology” i ‘cloud physics’ an timi pawl bikah khin cun hi bantuk boruak i thilkhu si maw, tikhu cambang pawl hi ‘aerosols’ ti in an auh tawn fawn hna. A history cawng taktak tupawl nih an chim ning ahcun hi kan umnak vawlei hmun in chumkan hmuh khawhmi pawl hi cu ‘terresterial clouds’ an ti i hi bantuk phun chum pawl hi  boruak kik i  a tikhu arak khal, a rak i hlawmmi lakin a van i siamchuak mi asi tiin an chim fawn. 

Chum kan hmuh tawnmi a tam u hi cu kan vawlei tuamtu naibik  ‘atmosphere’ an ti mi changtu ‘troposphere’ an timi hrawng khi an si tlangpi tiah an chim i, hi bakah hin a ai  i sang deuhmi ‘stratosphere’ ah le ‘mesosphere’ zongah hin an mah tein an i siam kho ve fawn tawn tiah an chim fawn. Hi an insiamnak hmun a zir in an min zong ai dang cio i, min dang cio in auh an si ti asi fawn. ‘trposphere’ an timi  chungah hin chum i siam khawhnak bik hmun hran a um ve t’han ti asi hleiah,  chum aisiam lohnak a tangcem ‘thermosphere’ chungah hi bantuk chum aisiamnak an timi hi an um i cucu hlawm i chimnak ah  ‘homosphere’ tiin amin vuah asi. Hi ‘homosphere’ chungleiah hin ‘heterosphere’ an timi cu a va um chin, hi lenglamah hin cun vawlei lenglam kan timi  ‘outer space’ an timi tak tak hmun kha a van si ve cang. Chum hi thlapa le ah planet dangdang ah siseh kan solar system hmuh dang dang zongah hin aisiam hi an hmuh ve tawn t’hiamt’hiam ti asi. Asinain hibantuk chum hi cu kan boruak kih le lum an i lawh lo rungah kan vawlei hmun in kan hmuhmi chum chum bantuk khi silo in  ‘methane  hei ti bantuk , ammonia heiti bantuk pawl le  sulfuric acid te pawl tikhu ai cawhpolh mi pawl an si tlangpi tiin an chim tawn. 

Chum hi kan hmuh ningah hin pungsan dangdang in kan hmuh tawn hna, hmuh ding a tamtam he a cu laklak zongah cun ai lomi pakhat hmanh le an um fawn lo.Chum pungsan a phunphun hi hlawm

dangdangah t’hen an si, hibantuk chum pungsan lei i rak cawng mi pawl zawng hi a hran tein an rak um ve thlap hoi. Kan nih nih hin cun chum satliah bantuk men hi kan hmuh tawn mi cu an si bik ko, asinain chum phundang, dangdai deuh timi pawl hi cu kan hmu tuk lem bal lo ti asi a cawng i a cawngmi pawl nih an chim nak asi. Tlawmpal te danglam deuh bantuk i kan hmuh t’heu tawnmi hi cu, thlapa chung i a cungmi te khi, kan theih cio ko khah khi khi kan nih nih kan hmuh danglam bikmi chum um chun cu asi ko.Asinain vawllei hmun dang le tipikam le nelrawn ramcar naih ahcun chum pungsan dangdai, danglam tuktuk pawl hi an rak hmuh tawn hna ti asi. ‘Pakanpia “ kan timi bantuk i a langmi chum t’hen khat pawl hmanthlak hna hi rak lak len bal an si ti asi. Tornado lo ngai i lang tawn mi ‘funnel shape’ an ti tawn mi cu a phaei zawng i a um mi pawl, rili tifawn aithuah t’hupt’hup bantuk

chum a lang mi le pungsan mak danglam deuhdeuh pawl hi arak hmuh tawn hna ti asi hleiah hmanthlak tiangin an rak thlak tawn hna ti asi. Hi chum pungsan phunphun, danglam taktak pawl hi, Google ah khan ‘Strange Clouds Formation’ tiin van hawl u law, image ah khan van lut u law, nan zumh phak bakin chum i hi tin an rak um kho maw tiah na khua tiangin an har ter khawh men, Asinain hi bantuk chum pawl hrimhrim hi saupi an lang kho bal lo, mit’hep karlak teah boruak van thli in siseh a van chem hna ahcun lukmalek ah an tlau in mithmu ah an ziamral rialmak tawn.  

Chum he hin kan nih minung pawl he hin i lawhnak zawn hi kan rak nei nual ve ngai cu arak si. Chum hi hmuh dingin a um peng ti sehlaw ka chim sual lai lo dah tiah ka zumh, khuaika poh hi van

hawi in van zoh usih law an umning pungsan dang relrulh cio khin an um tawn hna, cubantukin kan nih minung pawl zong hi kan um ve hna, asinain ahopoh zong hi ka muihmel kan rak i lo lo cio fawn hna, fa phir kan timi hna hmanh nih hin i lawhlonak hmaka hi an rak nei t’hiamt’hiam ko. Cun, chum hi avan langa i, sau an lang bal lo, boruakah mit’hep karah arauh hlan ah an ziamral  thlu t’hiamt’hiam bantuk hin kan nih minung pawl zawng hi kan van chuak i, a rauh hlanah ka van thi t’han hawi. kan damchung  caan hi a damsaucem hmanh hi Pathianbia nih akan chimhnak ahcun kan dam chung kum cu kum 70 asi i, cahnak ruangah  kum 80 a van ti ceu hi aw!! Kum 80 lenglam hi cu adam tluan hi cu 100 ah pakhat bak an um lem lo. Kum 70-80 hi  sau ngai bangin ruat hmanh usih law, vawlei chung caan he kan van t’iat ahcun  arak  sau lo ning hi fiangtuk in theih khawh asi. 

Kan Pathianbia bantukin  {James cakuat thu  4:14 ah khan,  minung nun cungcang cu a van chim, zeitluk in dah kan nun a tawi zia (chum) he hin arak tahchunh  fiang nawn in. “Thaizingah nannun nak cu zei a lawh lai hmanh na hngalh t’ung lo. Nang cu  minmei zaammi bantuk, a tute a hung um i a lo zaumi bantuk pei na si ko cu,” tiah arak chimg chung bantuk hin kan hmailam caan minute khat te hman hi kan chim khawh mi arak um hrim lo. Curuangah zeitik ah dah kan thi lai  i, zeitik ah dah (chum) mit’hep khar bantuk van lang duak i, a lo, aziam t’han mi, bantuk hin zeitik ah dah kan nunnak hi a ziamh lai i, a ral lai ti kan

thei fawn t’ung lo. Acuti lio ahcun kan Pathianbia  t’hiamt’hiam nih mikip kan thiltih bantuk cio in rorelpiak ka si lai ding mi {Biathlam 20:14} ah khan fiangtuk in a kan chimh. Kan dam lio i kan thilti mi pawl kha kan thih hnuah a thar in kan tuah t’han kho tilai lo caah hi kan dam lio chung te, chum chikkhat te van lang i a lo t’han khomi bantuk kan nun aliam hlanah hin bia t’hnenpiak i kan um tik caan i, zungzal nunnak kan neihkhawh nak ding caah kan neih chun kan caan te hi  hnasik bu le lungfim , teirial thlak tein hmang thiam khawh i zuam t’han hna usih tiah Bawi Khrih minin kan sawm t’han  hna.