MI HLAHTLING PAWL NIH AN NEIH MI NUNZIA HLEI (13)

1). HAWIKOMH THIAMNAK 

 “Midang  he hawikomh thiam law, mi dang cungah thilt’ha tuah”(Saint Teresa of  Avila). Vawlei cung huap i mi hlawhtling pawl nunzoh tikah anunzia  ah zatlang hawikomh ning (social life) a thiam mi an si tawn. ( Mi nih chonh hmaisa mi si loin a chon hmaisatu awkam a zang mi minung an si tawn ti asi. Hi hi kan nih laimi nih kan tlakcham tuk mi lak i ai tel mi asi ve.)

2). HMUITINH MI (CHUN MANG)

  Hmui tinh mi le chun mang ropi sunglawi neih dingah kum upa tuk  asilole, a tlaituk ti a um lo,(C.S.Lewis). Hlawhtlinnak i  a hrampi cu hlawhtling ding i hmuitinh neih hi asi. Bianabia ah: A braham Lincoln( American President t’uan dingah le sal (slave) luatnak hrangah i hruaitu pa si dingin hmuitinhnak sangpi a rak nei, ataktak in a van phan/ avan tuah khawh. Hmuitinh nak na sungh(fail) sual asile, sunghnak ding nai hmuitinh tinak asi’(Benjamin Frankin).

3). CAWNNAK (Education)

‘Thaizing thi ding bantuk in ralring tein nung law, zungzal nung dingin bantuk in cawng zungzal ko’ (Mahatma Gandi). Cawnnak lam uar lo ahcun hlawhtlinnak lam a um lo, cawnnak cun hlawhtlin zalam an khihhmuh piak. Sianginn kai, fim cawnnak(degree) hi a biapi tuk cu asilo nain cawn hrimhrim at’ha, a cawngtu nih cun an thiam, an theih deuh hrimhrim ko. Nitin cawnnak hi mitin nih cawn khawh mi asi, thih tiang cawn zungzal ding mi zong asi.

4). ZAMTAK NAK

‘Ziaza t’ha lo nih na nunnak an uk hlanah  zamtak zau’(Mother Teresa). Mi hlawhtling pawl nih cun thilt’ha lo, ziaza t’ha lo le zamtak a hau ti  i an theih mi poh cu seherh lo tein an zamtak tawn hna, hnunglei an chit hnawh tawn hna.  ‘A hlankan tein a zual hlan ah i kham thiam a t’ha’(Benjamin Franklin). Thilt’ha lo vialte nunnak a chiatchuah khotu thit’ha lo pohpoh cu zamtak khawh hi a t’ha(zuk le hmuam telin). ‘Na duhmi ziaza cu a tu rori ah hin i thim ko, thinkung nasi lo, ai thleng kho mi na si’.( Jim Rohn).

5). TEIMAK NAK/TUMRUHNAK

  Teimak nak le tumruh nak timi hi a kal tlang zungzal mi an si. “Mitaima pawl hrimhrim cu an tum hi a arak ruh i, mitumruh pawl zong an rak teima hoituk fawn”  teitu pawl cu an i din bal lo, ai din mi pawl cu teitu an si bal lo. ‘Ted Tumel’ (Thlichia a hran hnuah thlidai te a hrang tawn’ (Mathew Henry). Hlawhtling ding cun kan tuahmi cungah teimak , tumruh  nak le a aat i aat cilh taktak a rak hau tinak asi.

6). MAH LE MAH I TEI KHAWHNAK(Displine)

 ‘Mah  le mah kan i tei khawhnak hi hmuitinh mi kan neih mi a tak i a kan phak tertu (hlei) asi’ (Jim rohn). Dr. Donald Bamhouse  nih   A merica t’hancho tertu mi 400,000 pawl i atuanbia a zoh tikah, a tam u cu kum 28 tanglei an si hna, mah le mah ai athunun kho mi, ai uk kho mi an si hna tiah ati. (Caan hman ningah at’ha lomi nomhcen nak lak ah,  thil dangdang zongah siseh mah le mah ai uk kho mi pawl hi an hlawhtling zungzal).

7). MIZANGFAH THIAMNAK

  ‘Mizei bantuk cungah poh ah zaangfahnak nei, asi kho zungzal mi thil asi’(Dalai Lama). ‘Midang cung i zaangfah thiamnak i a thei tlai cu midang kha na sinah a hruai hna lai’ (Anita Rodduck). Zaangfah thiamnak le midang cungah t’hatnak tuah hi mi  hlawhtling pawl i mizia an rak si zungzal tawn.

8). RIANṬUAN UPAT LE  ATCILHNAK

 ‘Na riant’uan mi hi upatnak he na thinlung zate in i pumpe in t’uan law na hlawhtling hrimhrim ko lai’ (ElBERT  Hubbard). Zeibantuk raint’uan zong i  tinualnal men le a min men i riant’uan ahcun hlawhtlin a theih hrimhrim lo, hlawhtlin duh ngaingai ahcun  tihtak thlak i t’uan a herh. Mah le mah riant’uan mi upat thiam hi mithlahtling pawl mizia dawh lak i arak i telmi a si fawn.

9).CAAN HMAN THIAMNAK

 ‘Caan ti mi cu  sui le tangka rua asi’ (Benjakim Franklin).. ‘ Thilt’ha tuahnak ding hrangah hin caan vialte hi caan t’ha an si’ Martin Luther). (George Verer) nih cun ‘mi patling na si le si lo cu na caan hman ningah a lang hrimhrim  lai. Mirang phungthluk i a lar ngai mi cu ‘Caan liam cangmi auh kir t’han khawh asi lo, ti liam cang mi lak t’han khawh asi lo’ (Geoffrey Chaucer).

10). MIDANG UPAT THIAMNAK

 ‘Upat nak le sunlawinak co khawh na duh asi ahcun midang va upat hmaisa hna’ (Baltasar Graian). Mi hlawhtling pawl nih cun an mah aiin a thiam deuhmi pawl kha t’ihzah, upat nak cang an theih, an thiam hleiah an lakin cawn dingmi nun an neih tawn. Asinain mihlawhtling lo nih cun mahnak in thiam deuh mi pawl cu an huat hna i an itsik tawn hna.

11).TANGDORNAK

 ‘Hngalnak nih vancungmi zong kha khawchia ah a canter, tangdor nih cun minung hi vancungmi  bantuk ah a canter’ (Saint Augustine). Hngalhnak le puarthau nak ( mah le mah zaa ngaiin ai theih nak) hi  t’umchuk nak le zatlaknak hrampi asi. Asinain tangdornak le  mitang i phahniam nak hi t’hancho nak le mi cawisan khawhnak hrampi asi. Tangdornak taktak cu mikip cungah tangdor khawh hi asi.

12). THILTHAR TUAHKHAWH NAK( Creative Idea)

 Vawlei cung i mi hlawhtling pawl an tuanbia kan zoht’han tikah an hlawhtlingnak hrampi cu thilthar an hmuhchuah le tuakchuah khawhnak hi asi. ‘Zeizong kip ah thilthar le t’ha deuh tuahnak lam  a um zungzal, cucu hmuh khawh i tim’ (Thomas Edison). Bianabia ah: Swiss nazi Company hi kum 1950 in lar hram ai thok, asinain kum 1980 ahcun alar ti lo. Zeiraungah dah ti ahcun amah kelte in an ruah zungzal caah asi. Zeizong vialte hi hlawhtlinnak congah ding cun midang nih an hmuh banh lomi, ruah ban lomi rak ruah thiam hi arak herh tuk tinak asi.

13). BIAKNAK BIAPITTER NAK

 ‘Minung cu thlarau neimi kan si ruangah zeibantuk minung zong nih a tam u nih hi cun zumhnak hi kan nei cio. Vawlei cungah hin kan biaknak kan zumhnak i lo lo cio hmansehlaw mi hlawhtling pawl nihcun an biaknak, an Pathian hi biapi ngaiah an chiah. Vawlei cung i mi hlawhtling le mi ropi a tam deuh tu hi cu biaknak le Pathian upat thiam hlir an asi. ‘A mah le a mah ai bawmtu cu  Pathian nih a bomh ve tawn’ (Benjamin Franklin). Kan nih Zumtu hrang le phei caah cun  hlawhtlinnak hi Pathian tello cun kan co khawh mi, kan ngah khawh mi asi lo zia Bible ah fiangtukin a kan chimh(Thufim 16:1,3). Thlarau lam lei lawng asi lo, taksa lam lei zong i hlawhtlinnak le t’hancho khawhnak lei zongah Pathian t’ihzah le upat hi a biapi tuk hringhran ti hi a fiang.

Theih dingmi:

Hi cahram hi nunchimtu le fimthiamnak petu siding ruahchannak he t’ialmi asi. Internet chungta he a fian khawh chin nak hnga van t’ial chap chih mi asi fawn. 

LAILUN Megazine A voi(7)nak, July 2013.