Thursday, August 06, 2015

(EDEN DUM TIMI ---A PEH PAKHATNAK)

Pathian nihhin a sersiammi minung a ciahnak dingah hin nichuahlei ah khan Eden dum cu arak tuah, cukaahcun a chiah hna ti (2:8) chungah kan hmuh. “Chak kei or nichuahlei,” ti rengot khin cun fawitein van theih ding cu asi ruam lo. Cuka hmun i tilo dingmi an van tikhan hnawhchuah avan si tikah cun Eden dum chaklei ah adawi hna ava si maw, nunnak thingkung vengtu ah a chiah mipawl kha Eden dum chaklei pangah an rak um hoi fawn, nichuahlei or chaklei ti holhfang hi a uar hleingai, cunglei achimduhnak zong asi kho men ko.

 Eden dumi thilkheu mipawl:  Pathian nih vawlei cun thing mitla ngaimi le eikhawh mi thil aphunphun a totter  nak kawng (2:9)ah kan hmuh khawh. Hika ahhin dumlai i achia le ttha theihnak thinking vantto ter ve ringot zong hi ruahtham tlingte te asi ve. Cubakah nunnak thing avan  tto zong hi ruahnak zong atamter duh ngai ve fawn. Nunnak thing:  “Nunnak thing” hi “Biathlam 2:7-ah siseh, 22:2- zongah kan hmuh khawh fawn hna.  Ezekiel 31:9-  chung i a chim mi  “Pathian thing,” a timi zong hi hi nunnak thing hi asi ttheu laid ah ti zong zumhnak a um fawn. “Pathian dum,” a timi lakih a ṭo mi asi ruangah. Ezekiel 28:13-ah hin “Pathian dum, Eden-ah,” tih kan hmu khawh fawn, Ezekiel chung thotho ah 47:12-ah thei kûng ṭo ding achim mi zong hi Genesis cauk chung i Eden dum timi le Biathlam. 22:2- mi he an i lo ngai fawn.  

A chia le ṭha theihnak thing:  Hi thing hi hi vawlei cungi um taktak i ruahnak zumtu pawl nihcun an ruah mi zong asi. Adam nih a ei ruangah zungzalin helltlak ttih ruangah tutiangin heh tiah tutiang zongah pianthar khawhnak dingah tiin crusade tibantuk, camping tibantuk tuchun, tuni tiang zongah tuah peng a hung si ti asi.  

Note: Asinain mithiam tampi nihcun zeitin dah an hmuh ve tiah cun, thil ṭo mi lakah a chia le ttha theihnak thingkung umbantuk i an chimtawn mi cu thil a um taktak mi si loin tuanbia in chim mi le relmi sawhsawh asi tiah an chim. Cun pakhat an chim tthan mi cu, “Minung nihhin cun a chia le ttha theih khawhnak kan nei i, cupawl cu thil kan hmuhnak in siseh, kan hna in kan theihnak in siseh, kan tonghnak in kan theihkhawh mi si hna seh, kan tepnak in kan theihmi si hna seh, a chia le attha hi kan theih khawh hna tiin an chim.”  Kan thil tonmi le kan theih mi kaltlangin fimnak tampi hi kan i char hna, kan i lak hna. A chia le  ṭha theihnak thingkung le nunnak thingkung hi Eden dum ah ṭo tak tak le um taktak i ruahnak, hi vawlei cungah umtaktak rak sisehlaw cu hmuhchuah in arak um diam canglai tiah an chim fawn. Cutiin rak um taktak sisehlaw cu a birtete zong lain an rak phun hrimhrim lai, hi vawlei cungah hin a ciihi a rak darhdiam cang lai, ti zongin an chim fawn. A culawng hmanh si loin khawika set ah dah Edendum cu aum ti zong thei loin mithiam, mifim pawl zong tuni tiangin an buai peng rih” ti asi.

Eden i tiluang: Eden hind um tihnawng dingin ti hi a luangchuak, cuka hmun cun hmunliin aitthen ti kan hmuh  khawh (2:10). Hi ti, Eden in alungchuak mi hi ativa peng pali pawl he fiangvirviar tein chim asi. Tiva pakhat min cu Pison asi ti kan hmuh(2:11). Havila ram vialte kulhtu asi tiin achim fawn. Tiva pahnihnak cu zeidah asi tiah cun Gihon ti asi, Kus ram vialte kulhtu asi ve kan hmuh khawh fawn (2:13). Tiva pathumnak min cu Hiddekel asi i, Assyria (tu i Syria) ram chak kamah a luang mi asi (2:14), a palinak tiva cu Euphrates ti kan hmuh fawn.

Eden dum nuamhnak: Eden dum hi nuam danglambik deuh hrimhrim i tuahmi,  sersiam mi, asi tiin ruah le chim ciao mi arak si. Septuagint buah cun “Paradis os,” tiin ttial dawhdang asi; Persia chan liao ah an Bawi pawl nih an dum an tuah i, anuamhnakbik alaihlung, danglambik i an tuahmi, an celbawl mi , an ttamhmi chimnak asi. Bible cangah cun, “Pathian dum, Eden-ah na um,” ti ka n hmuh (Ezek. 28:13). Vanram (Paradis) nuamhning an chimning deuh i i dinhchung nak hmunnuam bantukin ruahmi an si tiah an chim fawn.  

Eden le dum khuika ah?:  Eden dum umnak hmun hi heh tiah research an tuah nasa, asinain tunitiangin an chim kho rih lo, dum umnak hmun heh tiah hawl asi  ko nain hmuh chuah cu asi rih lo tuni tiangin. “Chak leiah or nichuahlei ah,” ti a asi ruangah Palestina ram chak lei cu si dawhdang deuh cu asi. A umnak ding awmang deuh i an zumhnak hmun cu Mesopotamia (tu i Irag) ram asi loah, Armenia ram hna khi an si hna. Pison tiva luangnak khi  Arabia khuachaklei si dawhdangin chim a si i,  “Havila ram vailte kulhtu asi tiin a chim fawn. Gihon tiva luannak a van chim ve tthan mi cu Kus ram vialte kulhtu asi tiin a chim hoi fawn. Cucu Ethiopia ram asi tiin an chim hoi fawn ttung, thil si kho dingin an ruat loh. “Hiddekel,” a timi hi  Tigris tiva hi asi tiin an chim. Hi tiva le Euphrates tiva pawl hi cu  Assuria (tu i Syria) ram chaklei kam i aluangmi asi tiin a chim. Curuangah hi tiva pahnih pawl hi cu Syria ram khuachaklei Armenia tlâng, “Ararat tlâng,” tiin an chim tawn mi nitlaklei asikho men tiin an zumh ruangah Eden dum umnak ding awmang zong hi cuka hrawng cu asi ttheu lai ti zumhnak an nei. 

John Skinner- nihcun:  Pison le Gihon tiva hi khuika mi dah an si tihi faingtein thei lo hmanh usihlaw, Hiddekel (Tigris) le Euphrates tiva hnar kan theihkhawh ruangah  Gen 2:10-14 “Eden dum,’ a chimnak hmun cu Babilon (Irag) si maw, Mesopotamia (Iran) hi si maw a hau. Hebru mipawl nihcun  ‘Eden’ ti umzia, achan cu “nuam,’ tinak, “sunglawi,’ tinak bantukin an hman tawn ti asi. Pathianin ei lo dingin a chimh mi  “a chia le ṭha theihnak” an van ei bak khan, “Na eini hrimhrim in na thi lai,” asibukhan Adam kha kum 930 a dam rih. Eden cu hmunnuam le râlmuan nak hmun i chimnak ah hman asi ve fawn (Isaia 51:3). Judah (Israel) pawl le zumtu kan Pathian nihhin zeituangah dah, zeibantuk thinglung neimi hi si hnga maw? Nunnak thing le thing dang vialte theitlai cu ei a sian i, achia le ttha theihnak thingthei belte ei a van sian lo bik kher hi, ei sian lo ding cu rak chia lo lawlaw ding khi arak sin a in..!!! 

Nunnak thing min langhnak pawl:  Nunnak thingmin hi Bible-ah a lang len– Gen. 2:9 ah siseh, 3:22-ah le 24-ah; Biathlam. 2:7, 22:2,14, Ezek. 47:12, Biathl. 3:18, 11:30 ah te, 15:4; Bible cauk lenglam lei i Apocripha-ah cun Enoch. 8:3-5 ah te, II Esdras 8:52-chung zongah  kan hmuh khawh hna. 

Peh tthan ding---manh hmaisabik ah van peh khawh tthan ka van i zuam tthan lai

No comments:

Post a Comment